رمزگشایی از عدم معرفی ولیعهد امارات

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ یک روز پس از مرگ شیخ خلیفه بن زاید در 13 می، شورای عالی فدرال امارات محمد بن زاید آل نهیان را به عنوان رئیس جدید امارات معرفی کرد تا وی سومین رئیس از زمان استقلال این کشور باشد. با وجود گذشت حدود دو ماه از ریاست محمد بن زاید، وی همچنان ولیعهدی برای خود انتخاب نکرده است.

 
قانون اساسی امارات متحده عربی رویه و قانون مشخصی برای انتخاب رئیس این کشور دارد. با وجود این، در هر امیرنشین مسائل جانشینی به خانواده‌های حاکم واگذار شده است. این موضوع در ابوظبی که هر سه رئیس امارات از آنجاست، اهمیت ویژه‌ای دارد. به بیان دیگر ولیعهد امروز احتمالاً رئیس دولت آینده خواهد بود. در این میان، قانون اساسی امارات بر مکانیسم مشخصی برای انتخاب ولیعهد ابوظبی تصریح نکرده است؛ موضوعی که به مطرح شدن چندین نامزد برای تصدی این منصب مهم در کشور امارات متحده عربی منجر شده است.

 
انتصاب ولیعهد ابوظبی با توجه به معادلات مربوط به درگیری بر سر قدرت و نفوذ در درون خاندان حاکم آل نهیان انجام می‌شود. در همین راستا منصب ولیعهدی ابوظبی منحصر در چند نامزد است؛ خالد، فرزند محمد بن زاید که منصب معاونت مشاور امنیت ملی و رئیس دستگاه امنیت این کشور را برعهده دارد و سه برادر حاکم کنونی ابوظبی که عبارتند از: طحنون مشاور امنیت ملی، هزاع معاون رئیس شورای اجرایی امارت ابوظبی و منصور معاون نخست‌وزیر و وزیر امور ریاست.

انتصاب ولیعهد ابوظبی با توجه به معادلات مربوط به درگیری بر سر قدرت و نفوذ در درون خاندان حاکم آل نهیان انجام می‌شود

گزینه‌های اصلی نامزد تصدی ولیعهدی ابوظبی

به طور کلی می‌توان گفت، سازوکار انتخاب ولیعهد در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار پیچیده و غیر قابل پیش‌بینی است. با وجود این، درباره تصدی ولیعهدی ابوظبی می‌توان چهار گزینه اصلی متصور بود.

1. خالد بن محمد بن زاید

دو دهه پیش شیخ زاید بنیان‌گذار امارات و پدر شیخ خلیفه محمد و دیگر مقام‌های بانفوذ این کشور گفتند حکومت را فرزندانش به نوبت به ارث ببرند و این در حالی است که بسیاری پیش‌بینی می‌کنند، شیخ محمد بن زاید حاکم قدرتمند و ۶۱ ساله کنونی امارات، فرزندش شیخ خالد را به عنوان ولیعهد معرفی می‌کند.

 
خالد بن محمد بن زاید در سال‌های اخیر سمت‌هایی همچون رئیس دستگاه امنیت با جایگاه وزارت، رئیس دفتر اجرایی ابوظبی، عضو شورای اجرایی ابوظبی، رئیس کمیته اجرایی و معاون رئیس کمیسیون ابوظبی در امور راهبردی، عضو هیئت مدیره شرکت ملی نفت ابوظبی «ادنوک»، رئیس شورای برنامه ژنوم امارات را برعهده داشته است.

 
درواقع شیخ خالد محتمل‌ترین گزینه مطرح شده نزد رسانه‌ها و مراکز مطالعات جهان برای ولیعهدی ابوظبی است. به عنوان نمونه، سنزیا بیانکو عضو مدعو در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در این زمینه می‌گوید: نشانه‌هایی از نگرانی درباره تمایل محمد بن زاید برای ایجاد خانواده حاکم و انتخاب پسرش خالد به عنوان ولیعهد وجود دارد و این تغییر بزرگی در پویایی حکومت سنتی در امارات خواهد بود.

 
کریستین اولریچسن، همکار مؤسسه سیاست عمومی بیکر در دانشگاه رایس نیز گفته است: معقول است محمد بن زاید تقریبا تا دو دهه دیگر در مسند حکمرانی بماند، مگر اینکه سلامتی با او یار نباشد. برهمین اساس حدس من این است او یکی از فرزندانش را به عنوان ولیعهد معرفی می‌کند.

 
کریستین اسمیت، پژوهشگر ارشد مسائل خلیج فارس نیز در یادداشتی می‌نویسد: محمد بن زاید در تلاش است با انتصاب پسرش خالد در سمت‌های مهم شیخ‌نشین ابوظبی، موجب تقویت و افزایش قدرت وی در این امارت شود و او را به‌عنوان گزینه اول جانشینی خود معرفی کند.
 
2. طحنون بن زاید
 
طحنون بن زاید تاکنون سمت‌هایی همچون مشاور امنیت ملی امارات، رئیس هیئت مدیره و رئیس کمیته پاداش و انتصابات «بانک نخست ابوظبی»، رئیس هیئت مدیره شرکت سرمایه‌گذاری ریم، مجموعه پادشاهی «رویال گروپ» و شرکت هولدینگ جهانی را برعهده داشته است.

 
وی همچنین عضو هیئت مدیره امارت ابوظبی و رئیس کمیته امور راهبردی این هیئت از ۲۱ ژوئن سال ۲۰۱۹، بنیان‌گذار رشته ورزشی جوجیتسو در امارات و بنیان‌گذار «باشگاه رزمی ابوظبی» است. طحنون علاوه بر مناصب فوق، رئیس اداره «شیخ زاید بن سلطان آل نهیان» از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۴ و رئیس سازمان هواپیمایی الرئاسة از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ میلادی بوده است.

 
پس از خالد بن محمد بن زاید، طحنون بن زاید گزینه‌ اصلی نامزد تصدی ولیعهدی ابوظبی است.

 
3. منصور بن زاید

 
منصور بن زاید، عضو برجسته خاندان حاکم در ابوظبی و از بازرگانان معروف اماراتی است که در سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۴ میلادی ریاست دفتر رئیس امارات و وزیر امور ریاست در سال ۲۰۰۴ میلادی بوده است. منصور همچنین در عرصه بین‌المللی معروف به سرمایه‌گذاری در فوتبال حرفه‌ای و به‌ويژه خرید باشگاه منچسترسیتی است.
 
وی مشهور به فعالیت در زمینه مالی و ریاست نهادهای مالی متعدد در ابوظبی ازجمله صندوق توسعه، بانک نخست خلیج و شرکت سرمایه‌گذاری بین‌المللی نفت است. افزون بر آن، وی در هیئت مدیره بسیاری از نهادها ازجمله شورای عالی امور مالی و اقتصادی فعالیت کرده است و سرمایه‌گذاری‌های متعددی در خارج از امارات دارد. در سال ۲۰۱۳ میلادی، سرمایه‌گذار اصلی باشگاه نیویورک سیتی و پس از آن، خریدار سهام چندین باشگاه ورزشی دیگر در کشورهای جهان ازجمله باشگاه ملبورن سیتی در سال ۲۰۱۴ و مومبای سیتی در سال ۲۰۱۹ میلادی است.

 
به گفته ناظران، محمد بن زاید تسلیم فشارها خواهد شد و برادرش منصور را برای این سمت انتخاب خواهد کرد، زیرا محمد بن زاید به دلیل موضع شیخ سلطان، فرزند خلیفه بن زاید رئیس فقید امارات، در انتخاب منصور به ولیعهدی تن به این انتخاب خواهد داد؛ زیرا سلطان ریاست شاخه‌ای مهم از خاندان آل نهیان یعنی شاخه محمد بن خلیفه را برعهده دارد.
 
4. هزاع بن زايد
 
هزاع بن زايد، معاون رئیس هیئت مدیره امارت ابوظبی از سال ۲۰۱۰ میلادی، معاون اول رئیس باشگاه فرهنگی ورزشی العین، معاون اول رئیس شورای افتخاری این باشگاه، معاون رئیس هیئت مدیره شرکت ملی نفت ابوظبی «ادنوک» از ۲۸ فوریه ۲۰۲۱ میلادی و عضو شورای عالی نفت است.

 
وی در سال ۱۹۸۳ میلادی به دستگاه امنیت ملی امارات پیوست و در سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲ میلادی مسئولیت معاونت رئیس این دستگاه و در سال‌های ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۶ میلادی ریاست این دستگاه امنیتی را برعهده داشت، وی در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ مشاور امنیت ملی امارات بود.

هزاع بن زاید همچنین ریاست هیئت مدیره سازمان ثبت احوال و تابعیت، ریاست اداره مسکن ابوظبی و شورای ورزشی این امارت را برعهده داشته است.

رقابت بر سر جانشینی منصب ولیعهدی ابوظبی

با وخامت وضعیت جسمانی و سلامتی شیخ خلیفه بن زاید، حاکم سابق امارات رقابت بر سر جانشینی منصب ولیعهدی ابوظبی بین شاهزاده‌های اماراتی بیشتر شد. در این میان رقابت و نزاع اصلی بر سر جانشینی محمد بن زاید، بین طحنون بن زاید برادر رئیس امارات و خالد بن محمد پسر ارشد رئیس امارات است.

شیخ خالد محتمل‌ترین گزینه مطرح شده نزد رسانه‌ها و مراکز مطالعات جهان برای ولیعهدی ابوظبی است

هم‌اکنون، در محافل تصمیم‌گیری امارات صحبت از تلاش محمد بن زاید برای انتصاب پسرش به‌عنوان مشاور امنیت ملی امارات به‌جای طحنون است که از دید برادرش کودتا علیه وی محسوب می‌شود، این درحالی است که اطلاعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد محمد بن زاید و نزدیکانش در تلاش برای تضعیف موقعیت طحنون هستند که خطری جدی برای وی به‌شمار می‌آید.

نتیجه‌گیری

وقتی بنیانگذار امارات، محمد بن زاید را به سمت معاون ولیعهد منصوب کرد، ترجیح خود را برای جانشینی در میان برادران ارشد نشان داد، اما مشخص نکرد بعد از آن چه خواهد شد. شیخ زاید بن سلطان آل‌نهیان که از زمان استقلال در سال 1971 تا زمان مرگش در سال 2004 حکومت کرد، 18 پسر از هفت همسر داشت و به دنبال تقسیم قدرت میان آنها بود.

 
تأثیرگذارترین آنها 6 فرزند از فاطمه، همسر سوم و مورد علاقه او هستند که محمد بزرگ‌ترین آنهاست. محمد بن زاید اگر بخواهد بر اساس سنت رایج پیش برود باید یکی از برادران خود نظیر شیخ طحنون و شیخ منصور را وارث خود کند. در این میان نامزد پیشتاز طحنون، رئیس قدرتمند امنیت ملی است که همچنین بر یک امپراتوری تجاری گسترده نظارت دارد.

 
بسیاری در ابوظبی نگران خطرهای روند جانشینی برادران به سبک عربستان سعودی هستند که باعث به قدرت رسیدن متوالی پادشاهان سالخورده شد و انتقال ناگزیر قدرت به یک نسل جدید را برای سال‌ها به تأخیر انداخت. تقریباً در همان مقطعی که سعودی‌ها روند کار خود را تغییر دادند و محمد بن سلمان را سریع به عنوان ولیعهد منصوب کردند، تصمیم ابوظبی برای حفظ روند انتقال قدرت از برادری به برادر قدری طعنه‌آمیز است.

 
به هر روی تأخیر دو ماهه در معرفی ولیعهد جدید ابوظبی این سناریو را تقویت می‌کند که محمد بن زاید هنوز نتوانسته است در خانواده آل‌نهیان در زمینه منصب ولیعهد ابوظبی با آن‌ها به توافق دست یابد و خواسته خود را به آنها تحمیل کند، زیرا رقابت بر سر تصاحب ولیعهدی میان خالد، پسر ارشدش و طحنون و منصور عموهایش ادامه دارد.

 
بسیاری از دیپلمات‌ها معتقدند محمد بن زاید در نهایت پسر ارشد خود، خالد را جانشین خواهد کرد که سال‌هاست او را برای این کار آماده می‌کند؛ اما برای این کار عجله‌ای ندارد. در 61 سالگی، محمد می‌تواند انتظار حکومتی طولانی را داشته باشد، لذا ضرب الاجلی در کار نیست.

 
این احتمال نیز وجود دارد سناریوی محمد بن نایف، مقرن بن عبدالله و محمد بن سلمان در عربستان این بار در امارات تکرار شود. یعنی برای پرهیز از اختلافات و تنش، احتمال دارد منصب ولایتعهدی به یکی از عموهای خالد انتقال یابد تا پس از تسلط محمد بن زاید بر امور، فرزند ارشد خود یعنی خالد را بر کرسی ولیعهدی بنشاند.